Шу ўринда ҳалқ орасида оммавий тарқалиб кетган бир муомалага эътибор қаратишимиз лозим. Унинг суврати қуйидагичадир:
Сотувчи харидорга машинани пулини бир йил давомида тўлашга сотади. Агар харидор бир йилда машина пулини тўлай олмаса, сотувчи харидорга "Неча ойда тўласанг ҳар бир ойга устига юз мингдан ёки шунча фоиздан қўшиб берасан", дейди. Шу жоизми?
Ушбу муомаладаги машина нархига кейинчалик қўшилган фоиз ёки қийматга араб тилида “манфаъа (фойда)” дейилади ва уни рибо эканлигига эса, ҳеч ким шубҳа қилмаган ва у очиқ-ойдин судхўрликдир. Чунки, машинанинг ўн миллион деб тайин қилинган қиймати, савдодан кейин харидор зиммасига қарз бўлади ва қарзнинг устига фоиз қўйиш ёки устама талаб қилиш очиқ-ойдин судхўрлик ҳисобланади.
Бу савдо билан тақсит савдосини орасидаги фарқ шуки, тақсит савдосида сотувчи турли нарх айтиб, савдо қилинаётган пайтда томонлар айтилган нарх ва муддатлардан бирига ўзаро келишиб оладилар. Савдо тугатилгандан кейин белгиланган нархни харидор келишилган муддатдан олдин ёки кейин берса ҳам унинг устига ҳеч қандай фоиз ёки устама қўйилмайди. Масалан, бир киши икки ойда пулини беришга беш юз мингга компьютер сотиб олса ва қандайдир сабабли учинчи ойга ўтиб кетса, бундай вазиятда тақсит савдосида келишилган қийматга ҳеч қандай устама қўйилмайди.
Оммалашиб кетган иккинчи сувратда эса, савдо вақтида келишилган қийматни белгиланган муддатгача адо қилмай кейинги ойга ўтиб кетса, қарз устига устама қўшилиб боради ва бу жараён қарзни то адо қилгунгача давом этади. Масалан, бир киши ўн ойга олти юз мингга телефон олса ва белгиланган вақтда айрим сабабларга кўра тўлай олмай ўн биринчи ойга ўтиб кетса, сотувчи савдо вақтида келишилган ёки келишилмаган фоизда то қарзни тўлагунича устама қўшиб боради. Бундай қилиш эса, шаръан ножоиз ва рибо ҳисобланади.
Шунинг учун тақсит савдосига амал қилинса, шаръан жоиз ва ҳалол иш қилинган бўлади, аксинча бўлса, шаръан рухсат берилмаган ва ҳаром ишга қўл урилган бўлади.
Агар тақсит савдосида “Ойлик тўлов шунчадан” деб келишиб олиб, “Кечиктирсанг, ҳар кечиктирган кунинг эвазига ўша ойлик тўловга фалончадан қўшиб берасан” дейиши судхўрлик ҳисобланади.
