Баъзи вақтларда харидор тақсит савдосида келишилинган бўлакларни кечиктириши мумкин. Шунинг учун тақсит савдоси орқали нарса сотиб олмоқчи бўлган киши, бор имкониятларини сарҳисоб қилиб, кейин бу савдога қўл уриши керак, яъни кўрпасига қараб оёқ узатиши керак бўлади. Акс ҳолда сотувчига зулм қилиб қўйиши мумкин.
Агар бор имкониятларини ҳисоб китоб қилиб, тақсит савдоси орқали нарса сотиб олган харидор, бирор талофат туфайли, масалан: инқироз(банкрот) бўлиб, тайин қилинган ойлик тўловни тўлай олмаса, унинг ҳукми Қуръони каримда зикр қилинган:
وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ
“Агар қарздорни (қарзини тўлашдан) қўли калта бўлса, кенгчилик бўлгунича рухсат беришдир” (Бақара 280).
Ушбу ояти каримага биноан сотувчи харидорга қарз адо қилишга имконият топгунича муҳлат бериши вожиб бўлади. Лекин, кечиктириш эвазига устама қўйиш рибо ҳисобланади.
Баъзи вақтларда харидор тўловни тўлашликка имконияти бўла туриб, қарзини тўлашдан ўзини олиб қочада. Шу сабабли сотувчи катта зиён кўриши мумкин. Харидор масъулиятни ҳис қилмай вақтида қарзини тўламаслиги сотувчига нисбатан зулм ҳисобланади.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ مَطْلُ الْغَنِيِّ ظُلْمٌ...
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бойнинг (қарзни) кечиктириши зулмдир...” (Бухорий ривояти).
عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَيُّ الْوَاجِدِ يُحِلُّ عُقُوبَتَهُ وَعِرْضَهُ...
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Моли борни кечиктириши уни жазолашни ва обрўсини тўкишни ҳалол қилади...” қилинади деганлар (Бухорий ривояти).
Лекин, шариатимизда қарзни кечиктиришга молиявий жазо тайин қилинмаган. Фақиҳ ва муҳаддисларнинг барчалари ҳадисда келган уқубат (жазо) лафзини молиявий жазо деб тафсир қилмаганлар. Шунингдек, жазо бериш ихтиёри ҳам ҳукумат қўлидадир. Ҳақдор қарздорни жазолаш ҳуқуқига эга эмас. Қарздор ҳақни кечиктириши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг замоналаридан бери давом этиб келаётган мусибатдир. Лекин, бирор фақиҳ молиявий жазони амалиётга татбиқ қилмаган.
Харидорни вақтида тўлай олмаслиги ёки вақтидан кечиктириши мумкин бўлса, биз юқорида айтиб ўтган гаровга олиш, вақтида тўлай олмаса, молнинг қиймати нақдга айланиш шартлари орқали ундириб олиши мумкин.
