Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм

Cавол: Шариатда сотаётган нарсасидан қанча фойда кўриш тайин қилинганми?
Жавоб: Шариатда сотувчи молни шунчага сотсин ёки сотмасин деб тайин қилмаган. Лекин, одамларга зулм етадиган даражада ҳаддан зиёд қиммат қилиб сотиш ҳам жоиз эмас. Шунинг учун урфдаги қийматдан ортиқ баҳога сотиш жоиз эмас.

عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، قَالَ: غَلَا السِّعْرُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ سَعِّرْ لَنَا، فَقَالَ: "إنَّ اللَّهَ هُوَ الْمُسَعِّرُ، إنِّي لَأَرْجُو اللَّهَ أَنْ أَلْقَاهُ، وَلَيْسَ أَحَدٌ مِنْكُمْ يُطَالِبُنِي بِمَظْلِمَةٍ فِي دِينٍ، وَلَا دُنْيَا".

Абу Саъийд ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида нарх қимматлаб кетиб, одамлар: “Эй, Аллоҳнинг расули нархни бизга белгилаб беринг” дедилар. Шунда (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам): “Нархни белгиловчи Аллоҳдир. Мен дин ва дунёйим борасида бирор киши мендан ҳаққини талаб қилмаган ҳолатда Аллоҳга йўлиқишни хоҳлайман” дедилар” (Табароний ривояти).

إنْ غَرَّهُ أَيْ غَرَّ الْمُشْتَرِي الْبَائِعَ أَوْ بِالْعَكْسِ أَوْ غَرَّهُ الدَّلَّالُ فَلَهُ الرَّدُّ وَإِلَّا لَا وَبِهِ أَفْتَى صَدْرُ الْإِسْلَامِ وَغَيْرُهُ.

“Харидор сотувчини ёки сотувчи харидорни ёки даллол алдаса, алданган кишига нарсасини қайтариш ҳаққи бор. Агар алданмаса, қайтаришга ҳаққий йўқ. Содрул ислом ва бошқалар шунга фатво берганлар” (Раддул муҳтор). 
Савол: Ҳадисда баъзи бир нарсаларни баъзи нарсалар эвазига айри бошлаётган вақтда тенг ва қўлма-қўл бўлиши шарт дейилган. Бошқа нарсалар ҳам шу ҳадис остига кирадими?
Жавоб:

عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ عَنِ النَّبِيِّ  قَالَ: الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ وَالْفِضَّةُ بِالْفِضَّةِ وَالْبُرُّ بِالْبُرِّ وَالشَّعِيرُ بِالشَّعِيرِ وَالتَّمْرُ بِالتَّمْرِ وَالْمِلْحُ بِالْمِلْحِ مِثْلاً بِمِثْلٍ سَوَاءً بِسَوَاءٍ يَدًا بِيَدٍ فَإِذَا اخْتَلَفَتْ هَذِهِ اْلأَصْنَافُ فَبِيعُوا كَيْفَ شِئْتُمْ إِذَا كَانَ يَدًا بِيَدٍ. وَزَادَ فيِ رِوَايَةٍ: فَمَنْ زَادَ أَوِ اسْتَزَادَ فَقَدْ أَرْبَى اْلآخِذُ وَالْمُعْطِي فِيهِ سَوَاءٌ. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ. وَلَفْظُ أَبِي دَاوُدَ: الذَّهَبُ بِالذَّهَبِ تِبْرُهَا وَعَيْنُهَا وَالْفِضَّةُ بِالْفِضَّةِ تِبْرُهَا وَعَيْنُهَا..

Убода ибн Сомит розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
“Тиллога тилло, кумушга кумуш, буғдойга буғдой, арпага арпа, хурмога хурмо, тузга туз ўхшашига-ўхшаш, тенгма-тенг, қўлма-қўл. Қачон ушбу аснофлар ихтилофли бўлса, агар қўлма-қўл бўлса, қандоқ ҳохласангиз сотаверинглар”, дедилар”.
Бошқа бир ривоятда:
“Бас, ким зиёда қилса ёки зиёда қилишни талаб қилса, батаҳқиқ, рибога йўл қўйибди. Уни олувчи ҳам, берувчи ҳам барибир», дейилган.
Бешовлари ривоят қилишган.
Абу Довуднинг лафзида:
«Тиллога тилло; ёмбиси ҳам, чекилгани ҳам. Кумушга кумуш; ёмбиси ҳам, чекилгани ҳам», дейилган.
Килограм ва литр билан ўлчанадиган барча нарсалар ўз жинсидаги нарсалар эвазига айрибошланаётганда қўлма-қўл ва вазнда, литрда тенг бўлиши шартдир. Мабодо, тенгма-тенг ёки қўлма-қўл бўлмаса, рибо бўлади.

وَعِلَّتُهُ أَيْ عِلَّةُ تَحْرِيمِ الزِّيَادَةِ الْقَدْرُ الْمَعْهُودُ بِكَيْلٍ أَوْ وَزْنٍ ( مَعَ الْجِنْسِ فَإِنْ وُجِدَا حَرُمَ الْفَضْلُ ) أَيْ الزِّيَادَةُ ( وَالنَّسَاءُ ) بِالْمَدِّ التَّأْخِيرُ فَلَمْ يَجُزْ بَيْعُ قَفِيزِ بُرٍّ بِقَفِيزٍ مِنْهُ مُتَسَاوِيًا وَأَحَدُهُمَا نَسَاءٌ  وَإِنْ عَدِمَا بِكَسْرِ الدَّالِ مِنْ بَابِ عَلِمَ ابْنُ مَالِكٍ ( حَلَّا ) كَهَرَوِيٍّ بِمَرْوِيَّيْنِ لِعَدَمِ الْعِلَّةِ فَبَقِيَ عَلَى أَصْلِ الْإِبَاحَةِ وَإِنْ وُجِدَ أَحَدُهُمَا أَيْ الْقَدْرُ وَحْدَهُ أَوْ الْجِنْسُ  حَلَّ الْفَضْلُ وَحَرُمَ النِّسَاء.

“Иллати, яъни килолаб ёки литрлаб сотиладиган нарсаларни килолаб ёки литрлаб сотиладиган нарсанинг эвазига айри бошланаётган пайтда бир бошқасидан ортиқ бўлишининг ҳаромлигини иллати килоланадиган ва литрланадиган нарса бўлиши ҳамда иккисининг ҳам жинси бир бўлишидир. Айрибошланаётган вақтда иккаласи ҳам килоланадиган ёки литрланадиган нарсалардан бўлса, бири бошқасидан кўп бўлиши ва иккисидан бирининг насияга бўлиши ҳаромдир. Агар шу икки шартдан бири топилса, бири бошқасидан кўп бўлиши ҳалол, лекин улардан бирининг насия бўлиши ҳаромдир” (Раддул муҳтор).
Масалан, арматурани темирга айрибошланаётган вақтда икки шарт ҳам топилади. Улар, вазн (килолаб тортиладиган нарса) ва жинс (иккиси ҳам темир). Шу ўринда арматурани темирдан кўп ёки кам ва иккисидан бирининг насияга бўлиши ҳалол бўлмайди. Қўлма-қўлдан мурод айрибошланаётган нарса, қаердадир нақд, аниқ бор бўлса бўлди. Икки шартдан бири топилса, масалан, бири арматура бошқаси буғдой бир-бирига айри бошланаётган вақтда бири бошқасидан кўп бўлса жоиз. Лекин, насияси жоиз эмас. Масалан, ҳозир бир тўнна арматура берсанг баҳорда бир ярим тонна буғдой бераман дейиши жоиз эмас. Агар икки шарт топилмаса, насия ҳам, кам-кўп ҳам жоиз бўлади.

давомини кузатиб боринг....