Имом Бухорий бу мавзуга бутун бир боб очиб, унга бир неча ҳадисларни киритганлар. Лекин ҳозир «дуода қўл кўтармаслик керак» дейдиган одамлар ҳам учраб туради. Шу билан бирга, улар ўзларини «ҳадисга амал қилувчилармиз», дея жар ҳам соладилар.

عَنْ أَبِي نُعَيْمٍ - وَهُوَ وَهْبٌ -، قَالَ: رَأَيْتُ ابْنَ عُمَرَ وَابْنَ الزُّبَيْرِ يَدْعُوَانِ، يُدِيرَانِ بِالرَاحَتَينِ عَلَى الْوَجْهِ.

Абу Нуъаймдан – у Ваҳбдир – ривоят қилинади:
«Ибн Умар ва Ибн Зубайрнинг дуо қилаётганларини, икки кафтларини юзларига суртаётганларини кўрдим».
Шарҳ: Абдуллоҳ ибн Умар ва Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳумо энг улуғ саҳобалардан. Икковлари ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга энг яқин бўлган зотлардан.
Айниқса Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳар бир қилган ишларини – у ҳамма учун суннат бўлса ҳам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзларига хос амал бўлса ҳам – ҳаммасини ипидан игнасигача аниқ бажариб, амал қилиб юрган зотдир. Амал қилганда ҳам, у зотга ўхшатиб, қилча ўзгартирмай амал қилиб юрганлар. Шу зот дуо қилганларида икки кафтларини юзларига суртар эканлар.

عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا؛ أَنَّهَا رَأَتِ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَدْعُو رَافِعًا يَدَيْهِ يَقُولُ: «إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ، فَلَا تُعَاقِبْنِي، أَيُّمَا رَجُلٍ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ آذَيْتُهُ أَوْ شَتَمْتُهُ، فَلَا تُعَاقِبْنِي فِيهِ».

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки қўлларини кўтариб:
«Аллоҳим! Албатта, мен башарман. Мени жазоламагин. Мўминлардан қай бир кишига озор берган бўлсам ёки сўккан бўлсам, унинг учун мени жазоламагин!» дея дуо қилаётганларини кўрганман».
Шарҳ: Оиша онамиз Набий алайҳиссаломнинг икки қўлларни кўтариб дуо қилаётганларини кўрганларини таъкидлаб айтмоқдалар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг оддий инсон эканликларини таъкидлаш билан бирга, Аллоҳ таолодан ўзларини жазодан сақлашини ҳам сўрамоқдалар. Мўминларни урган ёки сўккан бўлсалар, бунинг учун жазолашдан сақлашини сўрамоқдалар.
Ул зот бировни урмаганлари ёки сўкмаганлари ҳаммага маълум ва машҳур, аммо ўша ишни қилиш қанчалар ёмон эканини билдириш учун шу ишларни зикр қилмоқдалар.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَدِمَ الطُّفَيْلُ بْنُ عَمْرٍو الدَّوْسِيُّ عَلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ دَوْسًا قَدْ عَصَتْ وَأَبَتْ، فَادْعُ اللهَ عَلَيْهَا، فَاسْتَقْبَلَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْقِبْلَةَ، وَرَفَعَ يَدَيْهِ، فَظَنَّ النَّاسُ أَنَّهُ يَدْعُو عَلَيْهِمْ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ اهْدِ دَوْسًا، وَائْتِ بِهِمْ».

Абу Ҳурайрадан ривоят қилинади:
«Туфайл ибн Амр Давсий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб:
«Эй Аллоҳнинг Расули, Давс исён ва саркашлик қилди. Унинг зиддига дуо қилинг», деди.
Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қиблага қараб, қўлларини кўтардилар. Одамлар уларни дуоибад қилсалар керак, деб ўйлашди. Шунда у зот:
«Аллоҳим! Давсни ҳидоят қилгин ва уларни келтиргин!» дедилар».
Шарҳ: Яъни дуоибад қилмадилар, балки Аллоҳдан уларга ҳидоят сўрадилар, уларнинг Исломга келишини сўрадилар. Ҳолбуки, бу қабила исён этиб, саркашлик қилган эди.
Бу ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг буюк ахлоқларидан намунадир. Ул зот доимо фақат яхшиликка интилганлар, фақат яхшиликни ирода қилганлар.
Ҳақиқатан ҳам, Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошқа дуолари каби, бу дуоларини ҳам ижобат қилди.
Туфайл ибн Амр Давсий Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларидан ўз қавмига ёмғир ёғиб турган зулматли кечада қайтиб борди. Давснинг катта қишлоғи Сарваққа тушди. Қоронғида қаёққа юришини билмай, туриб қолди. Шунда унинг қамчисининг учида нур пайдо бўлди. Одамлар ўша нурни кўрдилар. «Келишингда Сарваққа ўчмайдиган олов олиб келдингми?» дейишди.
У ўз аҳлига қамчисининг учидаги нур билан келганида хотини унинг ёнига келди. Шунда Туфайл унга:
«Мендан нари тур! Мен сендан эмасман, сен мендан эмассан», деди.
«Ота-онам сенга фидо бўлсин! Нима учун?» деди.
«Ислом сен билан менинг орамизни ажратди», деди.
«Диним динингдир!» деди.
«Ҳино Зул Широ деган сув манбаига бориб, покланиб кел», деди.
Зул Широ – Давснинг санами эди.
«Ота-онам сенга фидо бўлсин! Зул Широдан болаларга бирор ёмонлик етмасмикан деб қўрқаман», деди.
«Сенга мен кафилман», деди.
У бориб, ғусл қилиб келди. Шунда Туфайл унга Исломни арз қилди. У Исломга кирди. Сўнг Туфайл ўз қавмини Исломга чақирди. Унга саксонга яқин киши ижобат қилди. Сўнг уларни олиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келди...

عَنْ أَنَسٍ قَالَ: قَحَطَ الْمَطَرُ عَامًا، فَقَامَ بَعْضُ الْمُسْلِمِينَ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، قَحَطَ الْمَطَرُ، وَأَجْدَبَتِ الْأَرْضُ، وَهَلَكَ الْمَالُ، فَرَفَعَ يَدَيْهِ، وَمَا يُرَى فِي السَّمَاءِ مِنْ سَحَابَةٍ، فَمَدَّ يَدَيْهِ حَتَّى رَأَيْتُ بَيَاضَ إِبْطَيْهِ، يَسْتَسْقِي اللهَ، فَمَا صَلَّيْنَا الْجُمُعَةَ، حَتَّى أَهَمَّ الشَّابَّ الْقَرِيبَ الدَّارِ الرُّجُوعُ إِلَى أَهْلِهِ، فَدَامَتْ جُمُعَةً، فَلَمَّا كَانَتِ الْجُمُعَةُ الَّتِي تَلِيهَا، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، تَهَدَّمَتِ الْبُيُوتُ، وَاحْتَبَسَ الرُّكْبَانُ، فَتَبَسَّمَ لِسُرْعَةِ مَلَالَةِ ابْن آدَمَ، وَقَالَ بِيَدِهِ: «اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَلَا عَلَيْنَا»، فَتَكَشَّطَتْ عَنِ الْمَدِينَةِ.

Анасдан ривоят қилинади:
«Бир йили ёмғир ёғмай, қурғоқчилик бўлди. Шунда мусулмонлардан бири жума куни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб:
«Эй Аллоҳнинг Расули, ёмғир ёғмай қўйди. Ерлар қуриб кетди. Мол-мулк ҳалок бўлди», деди.
Шунда у зот икки қўлларини кўтардилар. Осмонда бир парча ҳам булут йўқ эди. Ул зот қўлларини баланд кўтардилар. Ҳатто қўлтиқларининг оқини кўрдим. Ул зот Аллоҳдан ёмғир сўрадилар.
Биз жумани ўқиб бўлмасимиздан (ёмғирнинг зўридан) уйи яқин бўлган ёш йигит ҳам «Энди аҳлимга қандай қайтаман», деган ташвишга тушиб қолди. Ёмғир бир ҳафта давом этди. Кейинги жума (ҳалиги одам):
«Эй Аллоҳнинг Расули, уйлар бузилиб кетди. Уловлилар юра олмай қолди», деди.
Ул зот одам боласининг тез малолланишидан табассум қилдилар ва қўллари билан ишора қилиб:
«Аллоҳим! Атрофимизга! Устимизга эмас!» дедилар. Шунда булутлар Мадинадан тарқади».
Шарҳ: Бошқа ривоятларда «Булутлар Мадинаи Мунавварани худди гулчамбар каби ўраб турди», дейилган. Шаррос қуйиб турган ёмғир Мадинага ёғмас, фақат шаҳар атрофигагина ёғар эди.
Бу ҳадисдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки қўлларини кўтариб дуо қилганлари, илтижо қилганлари ва Аллоҳ таоло у зотнинг дуоларини қабул қилганини билиб оламиз.
Бу ҳодисага бутун халойиқ, дўст-душман – ҳамма бирдек гувоҳ бўлиб турган.

عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا؛ أَنَّهَا رَأَتِ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَدْعُو رَافِعًا يَدَيْهِ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ، فَلَا تُعَاقِبْنِي، أَيُّمَا رَجُلٍ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ آذَيْتُهُ أَوْ شَتَمْتُهُ، فَلَا تُعَاقِبْنِي فِيهِ».

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки қўлларини кўтариб:
«Аллоҳим! Албатта, мен башарман. Мени жазоламагин. Мўминлардан қай бир кишига озор берган бўлсам ёки сўккан бўлсам, унинг учун мени жазоламагин!» дея дуо қилаётганларини кўрганман».
Шарҳ: Ушбу ривоят сал юқорироқда ўтди.

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ: أَنَّ الطُّفَيْلَ بْنَ عَمْرٍو قَالَ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: هَلْ لَكَ فِي حِصْنٍ وَمَنَعَةٍ؟ حِصْنُ دَوْسٍ، قَالَ: فَأَبَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِمَا ذَخَرَ اللهُ لِلْأَنْصَارِ، فَهَاجَرَ الطُّفَيْلُ وَهَاجَرَ مَعَهُ رَجُلٌ مِنْ قَوْمِهِ، فَمَرِضَ الرَّجُلُ فَضَجِرَ - أَوْ كَلِمَةٌ شَبِيهَةٌ بِهَا -، فَحَبَا إِلَى قَرْنٍ، فَأَخَذَ مِشْقَصًا فَقَطَعَ وَدَجَيْهِ فَمَاتَ، فَرَآهُ الطُّفَيْلُ فِي الْمَنَامِ، قَالَ: مَا فُعِلَ بِكَ؟ قَالَ: غُفِرَ لِي بِهِجْرَتِي إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَا شَأْنُ يَدَيْكَ؟ قَالَ: فَقِيلَ: إِنَّا لَا نَصْلُحُ مِنْكَ مَا أَفْسَدْتَ مِنْ يَدَيْكَ، قَالَ: فَقَصَّهَا الطُّفَيْلُ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ وَلِيَدَيْهِ فَاغْفِرْ» وَرَفَعَ يَدَيْهِ.

Жобир ибн Абдуллоҳдан ривоят қилинади:
«Туфайл ибн Амр Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб:
«Сизга бир қўрғон ва ҳимоя керакми? Давснинг қўрғони?» деди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ ансорийларга сақлаб қўйган нарса сабабидан кўнмадилар. Шунда Туфайл ҳижрат қилди.
У билан қавмидан бир киши ҳам ҳижрат қилди. Ўша киши касал бўлди. У чидамай, судралиб бориб, ўқдондан бир ўқни олиб, икки томирини кесиб, ўлди.
Сўнг Туфайл уни тушида кўриб:
«Сенга нима бўлди?» деди.
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга қилган ҳижратим учун мағфират қилиндим», деди.
«Қўлларингга нима қилди?» деди.
«Менга: «Қўлингдан ўзинг бузганингни биз тузатмаймиз», дейилди», деди.
Туфайл уни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга айтиб берди. Ул зот қўлларини кўтариб:
«Аллоҳим! Унинг икки қўлини ҳам мағфират қил!» дедилар».
Шарҳ: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига қилинган ҳижрат шу қадар улуғ амал эканки, унинг ҳурмати учун ҳатто ўз жонига қасд қилганнинг гуноҳи ҳам кечирилибди. Лекин унинг қўли кесилгани бўйича, шол бўлиб қолаверибди.
Бўлмаса, ўз жонига қасд қилишнинг азоб-уқубатлари ҳаммамизга маълум. Уларнинг энг енгили – киши ўз жонига қандай қасд қилган бўлса, охиратда ҳам абадул-абад қайта-қайта ўзини шундай йўсинда ўлдириб туравериш бўлади.
Бу муҳожир айнан ҳижрати туфайли гуноҳи кечирилиб, ана шундай оғир азобдан қутулиб қолибди. Лекин икки қўли кесилган ҳолича қолган экан. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таолодан ўша қўлини ҳам мағфират қилишини сўрабдилар. Икки қўлларини кўтариб, дуо қилибдилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Аллоҳ таолога қилган бирорта дуолари ижобатсиз қолмаган. Иншааллоҳ, бу дуолари ҳам ижобат бўлган, деб умид қиламиз.

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَتَعَوَّذُ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكَسَلِ، وَأُعُوذُ بِكَ مِنَ الْجُبْنِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنَ الْهَرَمِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنَ الْبُخْلِ».

 Анас ибн Моликдан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам паноҳ тилаб: «Аллоҳим! Сендан дангасаликдан паноҳ сўрайман, қўрқоқликдан паноҳ сўрайман, жуда қариб кетишдан паноҳ сўрайман ва бахилликдан паноҳ сўрайман!» дер эдилар».
Шарҳ: Демак, Аллоҳ таолодан ушбу тўрт нарсадан паноҳ сўраб юриш керак экан.
Дангасалик – жуда катта офат. Бундай офатдан доимий равишда паноҳ сўраб туриш керак. Дангасалик мунофиқларнинг сифатларидан бири ҳисобланади.
Аллоҳ таоло Нисо сурасида:
«Албатта, мунофиқлар Аллоҳни алдамоқчи бўладилар. Ҳолбуки, Аллоҳ уларни «алдовчи»дир. Агар намозга турсалар, дангасалик билан, хўжакўрсинга турадилар ва Аллоҳни камдан-кам зикр қиладилар», деган (142-оят).
Қўрқоқлик ҳам энг ёмон сифатлардан биридир. Қўрқоқ одам ҳар қандай пасткашликка, ҳатто шариатга, динга хилоф иш қилишгача бориши мумкин. Шунинг учун қўрқоқликдан ҳам Аллоҳ таолодан паноҳ сўраш керак.
Ўта қариб, бошқаларга оғирлиги тушиб қолиш ҳам шундай. Айниқса жисмонан бажариладиган ибодатлардан ожиз бўлиб қолиш инсон учун катта мусибатдир. Аллоҳ таоло бундан ҳам Ўзи сақласин.
Бахиллик ҳам жуда ёмон хислат, одамнинг бошига кўп бало-офатларни, фалокатларни олиб келадиган сифат. Бахил кишини қариндош-уруғлари ҳам, аҳли аёли ҳам ёмон кўради. Ўзининг охиратдаги сифати ҳам ёмон бўлади. Аллоҳ таоло булардан Ўзи сақласин.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا دَعَانِي».

 Абу Ҳурайрадан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ азза ва жалла: «Бандам Мен ҳақимда нима гумон қилса, ўшандоқман. У Менга дуо қилса, Мен у билан биргаман», деди», дедилар».
Шарҳ: Биз «гумон» деб таржима қилган сўз арабчада «зонн» дейилади ва бўлиши мумкин икки ишдан бирини устин қилувчи сабаб ила устин қўйишни англатади. Агар ўша зонн ғолиб қилувчи сабабдан холи бўлса, зонн бўлмайди. Балки эътиборсизлик ва имкони йўқ нарсани орзу қилиш бўлади.
«Бандам Мен ҳақимда нима гумон қилса, Мен унга ўшандай муомала қиламан. Бу кўзлаганини юзага чиқаришми ёки мақсадларини пучга чиқаришми, ёхуд беморлигига шифо беришми, ёки бермасликми – барибир».
Банда Аллоҳ таоло ҳақида қандай гумон қилса, Аллоҳ таоло унга ана шу гумонга мос муомала қилади. Шунинг учун мўмин банда доимо Аллоҳ таоло ҳақида яхши гумонда бўлиши керак.
Аллоҳ таолога истиғфор айтаётган одам У Зотнинг мағфират қилишини яхши гумон қилса, мағфират қилинади.
Аллоҳ таолога дуо қилаётган одам У Зотнинг қабул қилишини яхши гумон қилса, дуоси қабул бўлади.
Аллоҳ таолога ибодат қилаётган одам У Зотнинг ўша ибодатни қабул қилишини яхши гумон қилса, ибодати қабул бўлади.
Аллоҳ таолони зикр қилаётган одам У Зотнинг қурбат қилишини яхши гумон қилса, унда Аллоҳ таолога муқарраблик ҳосил бўлади.
Банда нимани гумон қилса, Аллоҳ таоло унга ўшани беради. Ҳамма нарса ниятга қараб бўлади. Шунинг учун банда ўз зиммасига юкланган вазифани Аллоҳ таоло қабул қилишига қаттиқ ишонган ҳолда бажариши лозим.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аллоҳга ижобатга аниқ ишонган ҳолингизда дуо қилинг. Ва билингки, албатта, Аллоҳ ғофил ва лоқайд қалбдан дуони қабул қилмас», дедилар».
Термизий ва Ҳоким ривоят қилишган.
Шунинг учун доимо Аллоҳ таоло билан бирга бўлиш, дуони фақат Аллоҳ таолога қилиш керак экан. Демак, дуо қилдингизми, Аллоҳ таоло мен билан, ёнимда эшитиб туради, ҳозир дуоларимни қабул қилади, дуоларим ижобат бўлади, деган ишонч билан туришингиз керак экан.
Ушбу ҳадисдан банда хавфдан кўра ражо – умидни устин қўйиши лозимлиги тушунилади.
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сиздан бирортангиз Аллоҳ азза ва жалла ҳақида яхши гумонда бўлмай туриб ўлмасин!» дедилар».
Абул Аббос Қуртубий айтади:
«Дуо пайтида ижобатни гумон қилсин. Тавба пайтида қабулни гумон қилсин. Истиғфор пайтида мағфиратни гумон қилсин. Ибодатни шартлари билан адо этаётиб, мукофотни гумон қилсин».
Аммо, шу билан бирга, хавфни унутмаслик керак. Банда хавф билан ражонинг орасида туриши матлубдир. Хавф умидсизликка, ражо бепарволикка олиб бормасин. Яъни ҳар бир банда ўртача ҳолда бўлиши керак. Ушбу ўртачаликнинг аломати кишининг доимий равишда яхшиликларни қилиб, ёмонликлардан четланишидир.