Савол: Икки киши келишиб бир нарсани савдолашиб бўлиб ва молнинг пулини бир қисми ёки ҳаммасини бериб молни кейинроқ олиб кетишни келишишди. Харидор келишилган вақтда молни олгани келса мол ҳалок бўлган бўлса, зарар кимнинг зиммасига бўлади.
Масалан : Зайд Амрдан мол сотиб олиб молнинг пулини бир қисмини бериб, молни эса эртага олиб кетишни айтди. Байъ қилаётган вақтда мол соғ-саломат эди. Эртаси куни  Зайд олиб кетгани келмади. Кейинги куни келганда эса мол ҳалок бўлганди. Шу ҳолатда сотувчи молнинг қолган қийматига ҳақдор бўладими ёки олган пулини қайтариб берадими?
Жавоб: Бу сувратда зарар сотувчиники бўлади ва сотувчи қолган қийматга ҳақдор бўлмайди, балки олган қисмини ҳам қайтариб бериши вожиб бўлади. Чунки икковлари ўртасидаги молга берилган қийматнинг бир қисми байънинг қисми бўлмасдан, балки молни сотишдан боғлаб қўйиш(заклад) бўлади. Бундай сувратда байъни байъ эмас, балки ваъдалашув деб аталади. Агар биз бу сувратни ваъдалашув деб ҳукм қилсак, мол ўз-ўзидан сотувчининг мулкида туриб ҳалокатга учраган бўлади. Агар ўртадаги келишувни тугал байъ дейдиган бўлсак, бу сувратда ҳам харидор тарафидан қабз(қўлга олиш) топилмаганлиги учун зарар сотувчининг зиммасига бўлади. Харидор токи молни қўлига қабз қилгунича мол сотувчининг доман(эгадорлик ҳуқуқи, ҳалокатга учраса молни зарарини кўтариш зиммадорлиги)ида бўлади. 

لَوْ هَلَكَ الْمَبِيعُ بِفِعْلِ الْبَائِعِ أَوْ بِفِعْلِ الْمَبِيعِ أَوْ بِأَمْرٍ سَمَاوِيٍّ، بَطَلَ الْبَيْعُ وَيَرْجِعُ بِالثَّمَنِ لَوْ مَقْبُوضًا 

Сотилган мол сотувчининг айби билан ёки молнинг ўз айби ёки самовий офат туфайли ҳалок бўлса, байъ бекор бўлади ва агар харидор молнинг қийматини берган бўлса қайтариб олади. (Роддул Мухтор)
Юқорида зикр қилинган “қабз” сўзи қўлга олишлик маъносини билдирсада, фиқҳий эътибордан бу термин улкан аҳамиятга эгадир. Чунки Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари бирор молни қўлга киритмасдан илгари сотишдан манъ қилганлар. 

فِي التَّجْرِيدِ: تَسْلِيمُ الْمَبِيعِ أَنْ يُخَلَّى بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْمَبِيعِ عَلَى وَجْهٍ يَتَمَكَّنُ مِنْ قَبْضِهِ مِنْ غَيْرِ حَائِلٍ، وَكَذَا تَسْلِيمُ الثَّمَنِ

“Тажрид” китобида харидор билан у сотиб олаётган молнинг ўртасини бирор бир тўсиқсиз қўлга олишга имкон яратиб бериб, у билан мол ўртасини ҳоли қолдириш, молни топшириш ҳисобланади. Қийматни топшириш ҳам худди шундай. 

 وَفِي الْأَجْنَاسِ يُعْتَبَرُ فِي صِحَّةِ التَّسْلِيمِ ثَلَاثَةُ مَعَانٍ: أَنْ يَقُولَ خَلَّيْت بَيْنَك وَبَيْنَ الْمَبِيعِ، وَأَنْ يَكُونَ الْمَبِيعُ بِحَضْرَةِ الْمُشْتَرِي عَلَى صِفَةٍ يَتَأَتَّى فِيهِ الْفِعْلُ مِنْ غَيْرِ مَانِعٍ، وَأَنْ يَكُونَ مُفْرِزًا غَيْرَ مَشْغُولٍ بِحَقِّ غَيْرِهِ.

 
“Ажнас” китобида сотувчи молни топширгани дуруст бўлиши учун уч шарт топилиши эътибор қилинади. 
1-“Сен билан молни ўртасини ҳоли қилдим” дейиш.
2-Сотилган мол харидор хузурида у хоҳлагандек тасарруф қила оладиган сифатда мавжуд бўлиши.
3-Мол ўзгалар ҳаққидан ажратиб қўйилган бўлиши.

وَكَانَ أَبُو حَنِيفَةَ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - يَقُولُ: الْقَبْضُ أَنْ يَقُولَ: خَلَّيْت بَيْنَك وَبَيْنَ الْمَبِيعِ فَاقْبِضْهُ، وَيَقُولَ الْمُشْتَرِي وَهُوَ عِنْدَ الْبَائِعِ قَبَضْته، فَإِنْ أَخَذَهُ بِرَأْسِهِ وَصَاحِبُهُ عِنْدَهُ فَقَادَهُ فَهُوَ قَبْضٌ دَابَّةً كَانَ أَوْ بَعِيرًا،...  وَفِي الثَّوْبِ إنْ أَخَذَهُ بِيَدِهِ أَوْ خَلَّى بَيْنَهُ وَبَيْنَهُ وَهُوَ مَوْضُوعٌ عَلَى الْأَرْضِ فَقَالَ: خَلَّيْت بَيْنَك وَبَيْنَهُ فَاقْبِضْهُ فَقَالَ قَبَضْته فَهُوَ قَبْضٌ

Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ : “Молни қўлга олиш деб, сотувчи “Сен билан молни ўртасини ҳоли қилдим, қабз қилиб ол” деганида харидор “Қабул қилиб олдим” дейишига айтилади” деганлар. Агар жониворни бошидан ушлаб етаклашга тушса, у чорупо ёки туяни қабз қилиш дейилади. ..... Кийимда ҳам харидор кийимни қўлга олса ёки у ўша ерга қўйилган бўлиб, сотувчи “Бемалол олаверинг” деб айтса, харидор “Бўлди мен олдим” дейиши қабз ҳисобланади” деганлар. 
Фуқаҳоларнинг ибораларига эътибор қаратадиган бўлсак, урф ва замоннинг эътибори билан қабз қилишлик турли сувратларда бўлади. Аллома Косоний : “Қабз қилиб олиш учун бирор нарсани қўлга олиш шарт эмас, балки урф-одатга биноан харидор ундан фойдаланишдан манъ қилувчи нарсаларни йўқ бўлишидан иборатдир” деганлар. Моликий фуқаҳолардан Абул Баракот Дирдир : “Қабз қилиб олиш одамлар орасидаги урф-одат эътибори билан тайин топади” деганлар. Ҳанбалий уламоларидан Ибни Қудома : “Шариатда қабзни тайин қилиш учун урфга мурожаат қилиш вожиб бўлади” деганлар. Аллома Суютий : “Шариатда мутлоқ келиб шариат томонидан ва луғат томонидан қайд белгиланган бўлмаса, бундай нарсаларда урфга қайтилади. Шунингдек қабз қилиш сотилаётган молларни турларига қараб ҳам фарқ қилади. Харидор билан мол ўртасини ҳоли қолдириш қабз саналади”. 
Уламоларимиз кўчмас мулк билан бошқа мулкларнинг орасини иккига ажратганлар. Кўчмас мулк яъни уй ва шунга ўхшаш нарсаларда “Харидор қабз қилиб олиши учун ўша уйни калитини олиш кифоя қилади” деганлар. Бошқа молларда эса баъзи молларни бир жойдан бошқа жойга кўчириб қўйишни қабз деб атаганлар. Хуллас уламоларнинг сўзлари хулосаси қабз деб, харидор билан мол ўртасини харидор бемалол сотиш, ҳиба қилиш каби тасарруф қила олишлигининг шароитини қилиб беришга айтилади.